تاریخچه وزارت نیرو
آغاز تشکیل وزارت آب و برق (که بعدها به وزارت نیرو تغییرنام و وظیفه پیدا کرد) ازاولین نظامنامه موسسه برق تهران مصوب بیست وپنجم مهرماه ۱۳۱۵ که به منظور برق رسانی به منازل و معابر شهر تهران تاسیس شده بود؛ و قانون اجازه تاسیس بنگاه آبیاری مصوب بیست و نه اردیبهشت سال ۱۳۲۲ که وظیفه اش توسعه واصلاح امور آبیاری کشور بود؛ به وجود آمد. وضعیت ساختار اداری دولت پس ازمشروطه تا سال ۱۳۴۲ كه وزارت آب و برق تأسیس‌شد، همیشه‌بگونه‌ای‌بوده‌كه‌ضرورت تمركز مربوط به امور آب و برق و انرژی در یك مجموعه منسجم احساس‌می‌شد. به وجود آمدن تاسیسات سدهای مخزنی در نقاط مختلف کشور (لار، لتیان، درودزن،زرینه رود، و...) قانون اجرای انتقال برق ازطریق خطوط هوایی(1339/۳/2)و وجود چندین دستگاه كه متكفل مسئله آب رسانی و برق رسانی بوده‌اند نیز هیچگاه‌راهگشای حل معضلات جامعه نبوده است. بنابراین، دیدگاه های جدیدی که‌دخالت مؤثرتر دولت در امور زیربنایی در بخش های آب، برق و انرژی را ضروری میدانست؛ همچنان سبب بوجود آمدن طیف وسیعی از دستگاههای اجرایی موازی و مشترك‌گردید كه به نحوی به مسئله تامین برق وآب (آشامیدنی،کشاورزی و سایر مصارف) مشغول بودند. اما مشکل اساسی این بود که این دستگاه ها از نظام و انسجام و هماهنگیخاصی برخوردار نبودند. به همین دلیل این معضل دولتمردان را برآن داشت تا با تاسیسیک سازمان که بتواند وظایف ارایه خدمات آب و برق را درسراسر کشور برعهده بگیرد؛موافقت کنند و همین تفكر در نهایت منجر به‌تأسیس «وزارت آب و برق» شد.
لایحه قانون تاسیس وزارت آب وبرق مصوب بیست وششم اسفند ۱۳۴۲ در واقع نقطه پایانی به تمامی سرگردان هایی بود که هم مصرف کنندگان آب و برق داشتند و هم شرکت هایی که دراین زمینه فعالیت می کردند.
وظایف اصلی وزرات نیرو
- نظارت بر منابع آب کشور و اجرای طرح های تامین آب وانتقال آنها به مراکز مصرف
- نظارت بر نحوه جاری شدن فاضلاب شهرها و واحد های صنعتی
- اجرای طرح های انتقال و توزیع برق درقالب ایجاد شرکت های برق منطقه ای و نظارت بر نحوه استفاده از برق
وزارت آب وبرق از سازمان آب تهران، بنگاه برق تهران، بنگاه مستقل آبیاری، اداره کل لوله کشی آب تهران، آب و برق خوزستان، آب و برق کرج و اداره حفاظت از تاسیسات سدهای لار و لتیان ویا سایرسازمانهای دولتی که برای احداث و بهره برداری از سدها و منابع آب وبرق کشور به وجود آمده بودند؛ تشکیل شد. به این وسیله هم مصرف کنندگان آب و برق و هم شرکتها و سازمانهای متولی این دو صنعت صاحب یک وزارت خانه باشرح وظایف مشخص شدند.
باتصویب قانون ایجاد «سازمان برق ایران» (مصوب ۱۹/ ۴ / ۱۳۴۶) وزارت آب و برق موظف به تشکیل شرکتهای برق منطقه ای جهت اجرای طرح های برق رسانی به سراسر کشور شد. همچنین تصویب قانون تاسیس «شرکت های بهره برداری از اراضی زیر سدها» در سراسر کشور درتاریخ ۳۰/۲/۱۳۴۷ وظایف وزارت آب و برق روز به روز کامل تر و مشخص تر می شد. پسازایجاد «سازمان انرژی اتمی ایران» ، قرارشدوظیفه مطالعه وبه کارگیری سایرانرژی های تجدید پذیر به وزارت آب و برق داده شود و به همین دلیل مقدمات تشکیل وزارت نیروبرای انجام کلیه امور مربوط به آب وبرق و انرژی های تجدیدپذیر به وجودآمد.
قانون تاسیس «وزارت نیرو» در بیست و هشتم بهمن ۱۳۵۳ به تصویب رسیدکه هدف آن حداکثر استفاده ازمنابع انرژی و آب کشور و همچنین تهیه و تامین انرژی وآب برای انواع مصارف عمومی شهروندان عنوان شد.
وظایف اساسی وزارت نیرو نوع گسترده و همه جانبه ای ازوظایف وزارت آب وبرق پیشین بود. ازجمله مهم ترین این وظایف که در قانون تاسیس بهآنها اشاره شده است؛ عبارتنداز:
- مطالعه و تحقیق درباره انواع انرژی و تعیین سیاست ها و اجرای برنامه های انرژی
- سیاستگذاری،هماهنگی،نظارت وبهره برداری از شرکتها و موسساتی که وظیفه تولید، انتقال و توزیع انرژی درسراسر کشور را به عهده دارند.
- مطالعه و شناخت منابع آب کشور و بهره برداری از آنها
- احداث نیروگاههای برق و تاسیسات تصفیه وآبرسانی درتمام نقاط کشور
- ساخت و تولید انواع کالاهای آب و برق
با تاسیس وزارت نیرو تمامی اختیارات وزارت آب وبرق به وزارت نیرو منتقل شد و حتی بر اساس ماده ۹ این قانون سازمان انرژی اتمی ایران از سازمانهای زیرمجموعه وزارت نیرو محسوب شد و در اصلاح ماده ۱ قانون وزارت نیرو در بیستم اردیبهشت ۱۳۵۷ ، احداث، تکمیل وبهره برداری از نیروگاههای اتمی نیز از وظایف اصلی وزارت نیرو تلقی شد. براساس ماده ۸ این قانون شرکت ملی نفت ایران نیز موظف شد که برنامه های تولید، پالایش و توزیع نفت و گاز را دراختیار وزارت نیرو قرار دهد. هرچند پس از پیروزی انقلاب اسلامی وتوجه به توسعه و ضرورت استفاده گسترده ازانرژی اتمی،«سازمان انرژی اتمی»مستقل واز وزارت نیرو منفک شد.
درادامه تکمیل وظایف وزارت نیرو در بیست ونهم تیرماه ۱۳۵۴ قانون تشکیل «شرکت های تامین و توزیع آب و تاسیسات آب وفاضلاب شهرها» به تصویب رسید. بر اساس این قانون ایجاد شبکه های جمع آوری و دفع فاضلاب نیز باهمکاری شهرداری ها یا بخش خصوصی برعهده وزارت نیرو گذاشته شد.
با وقوع انقلاب اسلامی ایران وتشکیل «شواری انقلاب جمهوری اسلامی ایران» ، با تصویب لایحه قانونی راجع به تغییرات وظایف وزارت نیرو مصوب بیست و یکم تیرماه ۱۳۵۹ بخشی ازوظایف وزارت نیرو به سایرسازمانها یا وزارت خانه ها منتقل شد. براساس این لایحه تامین و توزیع آب آشامیدنی شهرها به استانداری و شهرداری ها منتقل شد. ادارات آبیاری وتشکیلات مربوط به آنها نیز به وزارت کشاورزی و عمران روستایی واگذار شد. بدین ترتیب یک بار دیگر وظایف وزارت نیرو دست خوش تغییر وتحول شد.
ایران یکی از کشورهایی است که از لحاظ موقعیت جغرافیایی در منطقه خشک و نیم خشک کره زمین قرارگرفته است، به همین دلیل موضوع آب همواره مورد توجه افکار عمومی قرارگرفته و نبود قانون مشخصی دراین زمینه موجب بروز مشکلات حقوقی می شد. با تصویب قانون توزیع عادلانه آب درتاریخ شانزدهم اسفند ۱۳۶۱حدود و اختیارات یکی از اساسی ترین وظایف وزارت نیروکه همواره باچالش عمومی روبرو بود، تعیین و مشخص شد. این قانون در پنج فصل و۵۲ ماده و۲۷ تبصره، وضعیت چگونگی حفاظت و بهره برداری از منابع آب و حتی فاضلاب را تشریح و هدفمند کرد. درهمین راستا نیز قانون تشکیل کمیته بزرگ سدهای بزرگ و کمیته ملی آبیاری و زهکشی با هدف تسهیل عضویت در کمیسیون های بین المللی و انجام مطالعات علمی در این زمینه در سوم تیرماه ۱۳۶۶ به تصویب رسید.
با پایان یافتن جنگ هشت ساله تحمیلی عراق بر علیه کشور ایران بازسازی و اجرای طرح های عمرانی شدت بیشتری گرفت و دولت و مجلس شورای اسلامی نیز توجه خودرا به تصویب قوانین و اجرای طرح های عمرانی معطوف داشتند. وضعیت بهداشت محیط شهرهاوالزام و ضرورت جمع آوری، انتقال و ساماندهی فاضلاب و تاسیسات آب رسانی شهرها وواحدهای صنعتی، مقدمات تصویب قوانینی را دراین زمینه به وجود آورد. برهمین اساس قانون تشکیل «شرکتهایآبوفاضلاب» درتاریخ چهارم اسفند ۱۳۶۹ تصویب و ابلاغ شد. براساس این قانون ایجاد وبهره برداری از شبکه های توزیع آب شهری وجمع آوری وانتقالوتصفیه فاضلاب شهرها برعهده شرکت های مستقلی با عنوان شرکت های آب وفاضلاب استانی که زیر نظر وزارت نیرو انجام وظیفه می کنند؛ گذاشته شد.
بخشی از امورات عمرانی مربوط آبرسانی روستا ها وجمع آوری و دفع فاضلاب های روستایی هنوز تا این تاریخ دراختیار وزارت نیرو قرار نگرفته بود و کماکان برعهده وزارت جهاد سازندگی بود. به منظور یکپارچه سازی وظایف و واگذاری کلیه خدمات آب و برق به مردم ایران،بنا به تصویب هیئت وزیران در مردادماه ۱۳۸۱ وظایف آب وفاضلاب های روستایی نیز به وزارت نیرو واگذار شد. همچنین برق رسانی به روستاها نیز برعهده وزارت نیرو گذاشته شد.
به این وسیله کلیه وظایف تامین وآبرسانی به شهرها و روستاها، ایجادشبکه ها وتصفیه خانه های فاضلاب شهری و روستایی و تامین وتوزیع برق به شهرها وروستاها، ومطالعه واستفاده از انرژی های تجدید پذیر ازجمله اساسی ترین وظایف وزارت نیرو است که هم اکنون در حال انجام است.
توسعه جمعیت، تکثر شهرها ولزوم توجه به تجهیز روستاها از یکسو و تحولات و تغییرات شتابنده فن آوری از سویی دیگر موجب می شود که ساختار سازمانی دولت و به تبع آن وزارت خانه معرفی شركت مهندسی آبفای کشور
شركت مهندسی آب و فاضلاب كشور در سال۱۳۷۱به استناد ماده ۴ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كشور و درجهت تحقق مفاد ماده (۱۷) قانون تشكیل شركت‌های آب و فاضلاب در هیئت دولت مصوب گردیدو بر اساس پیشنهاد وزارت نیرو، اساسنامه مادر تخصصی شركت مهندسی آب و فاضلاب كشوربه تایید سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور و وزارت امور اقتصادی و دارائیرسید.
هدف از تشكیل شركت، ساماندهی فعالیت‌های تصدی وزارت نیرو در امور آب وفاضلاب شامل مدیریت صحیح، نظارت و ارزیابی عملكرد، هدایت و راهبری، افزایش بازدهی وبهره‌وری و استفاده مطلوب از امكانات شركت‌های زیرمجموعه در چارچوب سیاستهای وزارت نیرو و همچنین كارگزاری وزارت نیرو برای انجام نظارت‌ها و تدوین برنامه‌ها تدوین گردید.
تاریخچه لوله كشی آب در ایران: نخستین بار در سال ۱۳۰۱ طرح احداث شبكه‌های لوله كشی آب شرب شهرهای ایران بررسی وبخشی از شهرها لوله كشی شدند.
نمودار سازمانی
ماموریت شرکت مهندسی آبفای کشور
باتوجه به اساسنامه شركت مهندسی آب و فاضلاب كشور،مأموریت‌های این سازمان به شرح زیر تعریف شده است:
۱. ساماندهی فعالیت‌های تصدی وزارت نیرو در امور آب وفاضلاب شامل مدیریت صحیح، نظارت و ارزیابی عملكرد و هدایت و راهبری.
۲. استفاده مطلوب از امكانات شركت‌های زیرمجموعه در چارچوب سیاستهای وزارت نیرو و در جهت افزایش بازدهی و بهره‌وری.
۳. كارگزاری وزارت نیرو برای انجام نظارت‌ها و تدوینبرنامه‌ها در زمینه راهبری صنعت آب و فاضلاب كشور.
وظایف اساسی شركت مهندسی آبفای کشور:
۱. تهیه و تدوین پیشنهادهای لازم درزمینه سیاستگذاری و راهبری و توسعه صنعت آب و فاضلاب كشور و ارائه آن به وزارتنیرو.
۲. ارائه مشاوره و خدمات مدیریتی، فنی و مهندسی مرتبط به شركت‌های فعال درصنعت آب و فاضلاب كشور.
۳. مطالعه، برنامه‌ریزی، تهیه طرح، مدیریت و نظارت براجرای طرح های آب و فاضلاب شهرها و روستاها، صنایع و تأسیسات وابسته با رعایت ضوابطوزارت نیرو .
۴. انجام امور تحقیقاتی مرتبط با صنعت آب و فاضلاب و برنامه ریزیآموزشی به منظور ارتقاء سطح علمی كاركنان و مدیران شركت و شركت‌هایزیرمجموعه.
۵. تهیه و تدوین استانداردها، دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های عملیاتی مربوط به امور آب و فاضلاب در زمینه‌های امور مهندسی و توسعه، بهره‌برداری، مدیریتمصرف آب و كاهش تلفات، امور مشتركین، امور مالی، نیروی انسانی و امور تحقیقات وضوابط ناظر بر روابط شركت‌های زیرمجموعه با مشتركین به منظور ارائه خدمات بهتر وارائه آنها به وزارت نیرو برای تصویب.
۶. عضویت و شركت در كنفرانس‌های وانجمن‌های بین‌المللی مربوط به آب و فاضلاب.
۷. تدوین و پیشنهاد تعرفه‌هایسالیانه آب و فاضلاب به وزارت نیرو جهت تصویب و نظارت بر اعمال تعرفه‌های مصوب درشركت‌های آب و فاضلاب و انجام هماهنگی‌های مربوطه با سایر دستگاههای ذی‌ربط.
۸. برنامه‌ریزی و انجام اقدامات لازم به منظور تأمین منابع مالی، جلب مشاركت‌های مردمیو بخش خصوصی و همچنین جلب سرمایه بر اساس ضوابط و مقرات مربوطه به منظور توسعهظرفیت‌های اجرای طرح‌های آب و فاضلاب و بهره‌برداری از تأسیسات مربوطه.
۹. انجامحمایت و پشتیبانی از بخش خصوصی جهت انجام امور مطالعاتی، اجرایی، تولیدی،بهره‌برداری و نگهداری طرح‌های آب و فاضلاب و تأسیسات به منظور كاهش هزینه‌ها،افزایش بهره‌وری و ارتقاء سطح خدمت.
۱۰. ایجاد هماهنگی در اجرای طرح‌های تأمینآب شهری و روستایی و تحویل آنها بین سازمانهای آب منطقه‌ای و شركت‌های آب وفاضلاب.
۱۱. اعمال مدیریت سهام و تشكیل جلسات مجامع عمومی شركت‌های آب و فاضلاببرای بررسی بودجه و صورت‌های مالی و اتخاذ تصمیم در ارتباط با آنها و نیز مدیریت وراهبری شركت‌های زیرمجموعه و تعیین نمایندگان تام‌الاختیار در مجامع عمومی این گونهشركت‌ها و نظارت ستادی بر فعالیت‌ها وانجام حسابرسی آنها.
۱۲. اخذ هرگونه وام وتسهیلات مالی از منابع داخلی و خارجی، عرضه اوراق قرضه، مشاركت داخلی، پیش‌فروشانشعاب و سایر روش‌های تأمین منابع مالی با اخذ مجوز از مراجع قانونی و استفادهبهینه از این منابع از طریق برقراری تسهیلات و گردش منابع مالی فی‌مابین شركت وشركت‌های زیرمجموعه و تضمین این شركت‌ها جهت اخذ وام و تسهیلات با رعایت ضوابط مجمععمومی.
استراتژی های شركت مهندسی آبفای کشور
1. تدوین و استقرار برنامه جامع و دستیابی به شاخص‌های كمیو كیفی ملی و بین‌المللی آب و فاضلاب در جهت ارتقای سلامت ملی و بهداشت عمومی وبرنامه‌ریزی جهت بهره‌مندی و برخورداری كلیه آحاد جامعه از خدمات آب و شرب و دفعبهداشتی فاضلاب با رعایت برنامه جامع آب كشور.
۲. ارتقای مدیریت عرضه، تقاضا،فرهنگ عمومی مصرف و طراحی و پیاده‌سازی الگوی بهینه مصرف آب شرب و بهداشتی دركشور.
۳. ایفای نقش اساسی در استقرار مراكز جمعیتی و صنعتی در برنامه‌های آمایشسرزمین متناسب با ظرفیت‌ها و محدودیت‌های منابع آبی كشور.
۴. توسعه‌ی مدیریتخطرپذیری و بحران و پدافند غیرعامل در طراحی، ساخت و بهره‌برداری از تأسیسات، بارویكرد استمرار ارائه خدمات، كاهش آسیب‌پذیری سازه‌ها و تأسیسات آب و فاضلاب وپیشگیری از نقصان در كمیت و كیفیت آب شرب و پساب.
۵. توسعه سامانه‌هایجمع‌آوری، تصفیه فاضلاب، بازچرخانی و استفاده از پساب با كیفیتی متناسب با نوعمصرف، محیط پذیرنده و مكانیزم بازار در راستای حفاظت كمی و كیفی منابع آب ومحیط‌زیست.
۶. توسعه صادرات خدمات فنی، مهندسی، تجهیزات آب و فاضلاب و آببسته‌بندی و حضور در بازارهای بین‌المللی با رویكرد تقویت و حمایت بخش خصوصی.
۷. ارتقا و استقرار نظام جامع و فراگیر (اطلاعاتی و ارزیابی) یكپارچه عملكرد فنی،مالی، اقتصادی و اجتماعی در سطح واحدها و بنگاه‌های خدماتی آب و فاضلاب كشوربه‌منظور تقویت نظام پایش، ارزیابی و تصمیم‌گیری.
۸. بسترسازی و تدوینبرنامه‌های عملیاتی برای اجرا و ارتقاء مقررات ملی ساختمان مرتبط با بهینه‌سازیتجهیزات و تأسیسات داخلی آب و فاضلاب واحدهای مسكونی و غیرمسكونی و نیز عملیاتی شدنتفكیك انشعاب آب در مجتمع‌های مسكونی.
۹. تنوع بخشی به سامانه‌های تولید و توزیعآب شرب و بهداشتی و بهره‌گیری از آب‌های غیرمتعارف (مانند آب شیرین‌كن‌ها،بسته‌بندی آب، سیستم‌های دوشبكه‌ای در مناطق خاص، تفكیك آب مصارف مختلف، جمع‌آوریآب باران، استفاده از رطوبت هوا، ایستگاه‌های توزیع آب.
۱۰. ارتقای نظام مدیریتطرح‌ها و پروژه‌ها با تأكید بر اولویت‌بندی، تعمیم شیوه‌های اقتصاد مهندسی، اتمامطرح‌های نیمه‌تمام و بهره‌برداری مرحله‌ای از طرح‌ها در طول دوران ساخت واجرا.
۱۱. تدوین و پیاده‌سازی نظام جامع بهره‌برداری و پایش كمی و كیفی آب شرب (به‌ویژه كاهش نیترات) و بهداشتی و ا عمال استانداردها و مقررات لازم برای جلوگیریاز ورود آلاینده‌ها و تخلیه فاضلاب خام به محیط‌های پذیرنده‌ی طبیعی.
۱۲. استقرار نظام قیمت‌گذاری براساس هزینه تمام شده، اصلاح شیوه نرخ‌گذاری و ساده‌سازیساختار تعرفه‌‌ای خدمات آب و فاضلاب با رویكرد تشكیل و استقرار نهادهای تنظیممقررات و داوری به‌منظور ارتقای بهره‌وری، استمرار خدمات و تحقق خوداتكایی مالیواحدهای آب و فاضلاب.
۱۳. تأمین، تجهیز و تنوع بخشی منابع مالی با تأكید برمنابع غیردولتی و جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی، متناسب با برنامه‌های توسعه‌ی بخشآب و فاضلاب.
۱۴. بازنگری و متناسب‌سازی ساختار حاكمیتی و تصدی‌گری بخش آب وفاضلاب به‌منظور تقویت سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و نظارت، مدیریت اجرایی، ساماندهیو انتقال مالكیت دارایی‌ها در راستای اهداف سیاستهای كلی اصل ۴۴ قانون اساسی بارویكرد ظرفیت‌سازی و ایجاد و حمایت تشكل‌ها و بنگاه‌های تخصصی و خدماتی.
۱۵. ارتقای رضایت مشتركین و احقاق حقوق خدمت‌گیرندگان از طریق استقرار نظام‌هایپاسخگویی و ارتقای بهره‌وری، بهبود شاخص‌های كیفیت خدمات، توانمندسازی كاركنان وكاهش قیمت تمام شده خدمات بخش آب و فاضلاب.
۱۶. ارتقاء و توسعه نظام جذب،توانمندسازی و نگهداشت منابع انسانی متناسب با نیازهای تخصصی و مدیریت بخش آب وفاضلاب.
۱۷. ارتقای نظام آموزش عمومی، تخصصی و مدیریتی آب و فاضلاب و سطح فناوریو گسترش پژوهش‌های كاربردی و توسعه‌ای.
۱۸. بهره‌گیری از سیستم‌های هوشمند درمدیریت و بهره‌برداری از شبكه توزیع.
۱۹. برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های عملیاتیبه‌منظور اصلاح، بازسازی، نوسازی و مرمت تأسیسات، تجهیزات و شبكه‌های فرسوده آب وفاضلاب در طول دوره‌ی چشم‌‌انداز.
۲۰. برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های عملیاتی كاهشتلفات و آب به‌حساب نیامده.
۲۱. برنامه‌ریزی ارتقا و افزایش سهم تخصیص آب شرب وتهیه‌ی برنامه جامع تعیین حرایم حفاظت كمی و كیفی و زیست‌محیطی و بهداشتیمحدوده‌های منابع آبی شرب برای نیازهای یك دوره حداقل ۲۵ ساله آتی كشور.
۲۲. استقرار و نهادینه‌سازی مدیریت دانش در راستای مستندسازی و انتقال دانش و تجارب وتوسعه یادگیری در بخش آب و فاضلاب.
۲۳. استقرار و توسعه فناوری‌ها و روش‌هاینوین در بخش آب و فاضلاب، به‌ویژه در فرایند تصفیه آب و فاضلاب در راستای ارتقایشاخص‌های بهداشتی و اقتصادی.
۲۴. توسعه و ارتقای سطح كمی و كیفی مهارت‌هایمدیریت، مشاوره‌ای، اجرایی و ساخت داخلی و خودكفایی صنعتی متناسب با نیازهای ملی باتأكید بر اعمال برنامه‌های هدایتی و حمایتی صنایع پشتیبان.
۲۵. استقرار و ارتقاینظام پایش، ارزیابی و كنترل عملكرد براساس برنامه‌ی استراتژیك.
۲۶. استقرار نظامكنترل كیفی، بازرسی فنی و تضمین كیفیت كالا، تجهیزات و خدمات مورد استفاده در بخشآب و فاضلاب.
ها در دوره هایمتوالی دستخوش تغییرات شود. اما وزارت نیرو درگذر زمان تا سال ۱۳۸۶ وظایف و ماموریتهایی را دارد که دراین متن به آنها اشاره شده است.